مقدمه آقاي مصطفي اميني (دبير نشست)
مفهوم مباشرت داده (Data Stewardship) در ايران يک مفهوم کم و بيش جوان است و اميدواريم در اين جلسه بتوانيم ادبيات و اصول اين مفهوم تبيين کنيم و دانش اساتيد را در اين باره به اشتراک بگذاريم و براي آن ادبيات سازي کنيم. بحث مباشرت داده معمولا با حکمراني داده (Data Governance) اشتباه گرفته مي شود که دلايل گوناگوني دارد، شايد اولين دليل آن ترجمه غلط واژه data stewardship باشد که به "نظارت داده" و اين قبيل واژه ها ترجمه مي شود و با موضوعاتي مثل نظارت، کنترل و غيره جا به جا گرفته مي شود. امروز مي خواهيم اين مفهوم را توضيح دهيم و شفاف کنيم که مباشرت داده يعني چه و با حکمراني داده چه نسبتي دارد.
معمولا بين سه مفهوم مديريت داده (Data Management)، مباشرت داده و حکمراني داده ارتباط نزديک وجود داشته و در مبحث مديريت جامع داده‌ها، اين سه موضوع مکمل هم هستند و اگر بتوانيم رابطه بين اين موارد را شفاف کنيم، چينش نيروي انساني، تشکيل تيم، تعريف شرح وظايف، تعريف برنامه‌ها و پروژه‌ها براي ما بسيار آسان تر مي شود.
اگر بپذيريم که حکمراني داده تصميم گيري درباره دارايي هاي داده اي در بالاترين سطح سازمان (يعني در سطح هيئت مديره) است و ديد آينده نگر دارد؛ و مديريت داده نگاه اجرايي و عملياتي به موضوع دارايي هاي داده اي دارد، مباشرت داده جايگاهي است بين حکمراني داده و مديريت داده و در حقيقت پل ارتباطي بين حکمراني داده و مديريت داده. معمولا مباحث غيرساختاريافته، مباحث راهبردي مرتبط با داده و معطوف به آينده در لايه حکمراني داده بحث مي شود؛ و مديريت داده در لايه عملياتي و اجرايي دارايي هاي داده مورد بحث قرار مي دهد و مباشرت داده بين اين دو مي نشيند و در لايه تاکتيکي فعاليت مي کند و روي متدها و شيوه ها مانور مي دهد.
آقاي مهندس هاتف خرمشاهي:
به نظر من نام حسينيه ارشاد، اين درخت سرکشيده در دل فرهنگ را بايد "پايتخت داده کشور" بگذاريم. تحول ديجيتال سفر است، تحول ديجيتال رسيدن نيست و نمي توان در يک شب به آن رسيد. کتابخانه حسينيه ارشاد نيز تحول ديجيتال خود را از نحوه رويکردش شروع کرده است.روزي کاسِت هايي که در کتابخانه حسينيه ارشاد ضبط مي شده است (در دهه 40 – 50) خود انقلابي را پايه ريزي کرده بود و امروز مرکز معظم جوان، پربار و دانشگاه داده‌اي را. من اسم گروه علم اطلاعات حسينيه ارشاد را "ايکس داده محور يا Data-Driven X" گذاشته ام. جلساتي از زنجيره داده محور تا کسب و کار داده محور، و نه به معناي IT بلکه اين جلسات، جلساتي کاربردي است و افرادي در آن هستند که از دل دانشگاه و کسب و کار آمده اند.
تحول ديجيتال ايران سالهاست شروع شده است و کشور ما هم مانند ساير کشورهاي منطقه در اين حوزه در حال پوسته انداختن است. حکمراني داده و مباشرت داده يکي از لوازم تحول ديجيتال است. مفهوم مباشرت داده اينقدر جديد است که وقتي آن را جستجو مي کنيم، گوگل به جلسه امروز هم اشاره مي کند.
بحث امروز ما 5 بخش است: مقدمه، ادبيات مروري، تعريف مباشرت داده، 5 مدل مباشرت داده و پرسش و پاسخ که مقدمه آن را ارائه کرديم.
تمامي سازمان‌ها روي فرآيندهاي عملياتي سوارند و آن فرآيندها خود بر فرآيندهاي کسب و کاري سوارند و همه اين دو فرايند در حال تبادل داده ها هستند. در حقيقت بر روي فرايندها، جريان داده بنا شده است. امروز نمي خواهم از استاندارد بگويم بلکه مي خواهم به داستان تحول 5 ساله اي اشاره کنم تحت عنوان سند ره‌نگاشت تحول ديجيتال شرکت مخابرت ايران. و همچنين به نقش مباشرت داده در آن بپردازم. در اين شرکت نمي دانستيم از چه مشتري اي در چه نقطه اي چه درآمدي داريم. موضوعي به ظاهر ساده ولي در باطن بسيار مهم. نام پروژه تحول ما، ستاره ديجيتال بود که بخش هاي مختلفي داشت. ره‌نگاشت IT بخش کوچکي از اين ره‌نگاشت تحول بود. اگر نقش مباشرت داده نبود اين تحول طي يک سال و نيم انجام نمي‌شد. يک ماه قبل شرکت همراه اول CRM خود را عوض کرد. اين شيفت، بزرگترين شيفت CRM خاورميانه بود چون اطلاعات 120 ميليون کاربر طي 24 ساعت منتقل شد. بخش‌هاي مختلف و مباشرهاي مختلف با هم همکاري و مشورت کردند تا اين کار عملي شد. مباشرين داده تحول سامانه ها، سيستم ها، فرآيندها، پايگاه هاي داده و ابزارها را همزمان انجام مي دهند و نيازهاي راهبردي مرتبط با داده را به کارهاي عملياتي مرتبط با داده ترجمه مي کنند و بر عکس.
صاحبان کسب‌وکار يا هيئت‌هاي مديره يا ذينفعان اصلي در بالاترين لايه سازمان قرار دارند و اگر داده را دارايي راهبردي بدانند، در راستاي حاکميت بر آن تلاش مي کنند (لايه حکمراني داده) و لايه پايين تر از آن ، موضوع مباشرت داده مطرح مي شود که دو بعد فني و راهبردي را در کنار همديگر دارد. حکمراني و مديريت متفاوت از هم هستند و مباشر داده نقشي است که استراتژي داده‌ي را در سازمان جاري مي‌کند. به عنوان مثال، وقتي در سازمان پايگاه‌هاي داده‌اي متفاوت، کارکردهاي گوناگون داده و ابزارهاي گوناگون داده داريم و مي خواهيم عملا تحول و يکپارچگي اي بين آنها را ايجاد کنيم، اينجاست که مباشرت داده نقش آفرين مي شود. يعني جايي که يک نياز راهبردي با يک نياز عملياتي بايد پيوند برقرار کنند.
حکمراني مي گويد چه کسي مسئول چه تصميم گيري‌هايي درباره داده ها است و مي تواند چه تصميماتي را چگونه و با چه سياست هايي بگيرد. پس مديران اجرايي به نظارت عملياتي و سياستگذاران به همسويي، تطابق و سنجش عملکرد نياز دارند. هر دو پايش مي کنند ولي با مقاصد مختلف. مدير عمليات را پايش مي کند و سياستگذار خروجي، نتايج، مسير و جهت را پايش مي‌کند. پس وظايف مديريتي شامل طرح، ساخت، اجرا و نظارت؛ و وظايف حاکميتي شامل ارزيابي، هدايت و نظارت است. مباشر داده مي بايست ميان اين دو لايه در رفت‌و‌آمد باشد. مباشر داده مي تواند تصميماتي که مديران راهبردي مي خواهند را به اقدامات عملياتي بشکنند و تصميمات راهبردي و کلاني که مديران مي گيرند را به مرحله اجرايي برسانند. به بيان ديگر، در داده‌ها معضلاتي وجود دارد که به صبوري و فهم درست آنها احتياج است، مباشرين داده صداي حکمران ها را به ادبيات قابل فهم براي گروه عملياتي و اجرايي تبديل مي کنند و برعکس.
مباشرين داده در 5 قالب حضور دارند: در قالب يک موضوع خاص، در قالب يک عملکرد، در قالب يک فرآيند، در قالب يک سيستم و در قالب يک پروژه.
آقاي دکتر محمد حسن زاده:
امروزه «داده» يک زيرساخت محسوب مي شود. اگر داده نباشد هيچ چيز نداريم و اگر باشد زنجيره ارزش سازمان تداوم پيدا مي‌کند و سازمان اطلاعات، دانش، خرد، تصميم و... خواهد داشت. بحث امروز راجع به "مباشرت داده: نقشي نوين در سازمان" است که فراتر از صرفا يک تخصص مننفرد است. مباشر داده الزاما يک متخصص نرم افزار نيست و الزاما هم يک مدير نيست بلکه يک انسان فراتخصص، چند تخصصي و چند مهارتي است.
امروزه داده مي تواند 3 نقش به خود بگيرد:
• داده به عنوان محتوا (Data as a Content): سازمان ها سرورهايي دارند که داده ها در آن هاست و سرورها ارزشگذاري مي شوند. اين محتواها نگاشتي از رخدادهاي اتفاق افتاده در سازمان هستند.
• داده به عنوان راهنما (Data as a Guide) : داده به شما کمک مي کند که تصميم بگيريد و يا مسيرتان را تغيير دهيد (مسير را به شما نشان مي دهد).
• داده به عنوان دارايي (Data as an Asset): نقشي که امروزه داده در سازمان ها ايفا مي کند و مي توان از آن ها ارزش ايجاد کرد. وقتي داده دارايي شد مي توانيد از آن ارزش ايجاد کنيد و به عنوان به عنوان جريان درآمدي جديد بنگريد. مباشرت داده زماني مطرح مي شود که ما داده ها را دارايي بدانيم. در حقيقت سازمان بايد از سطح « داده به عنوان معلول » به سطح « داده به عنوان علت » ارتقاء يابد.
بعدي که داده را خيلي ارزشمند مي کند، بعد دارايي آن است و آن موقع است که بايد در سازمان يک نقش مباشر داده (Data Steward) هم در نظر بگيريم. وقتي داده به مثابه دارايي در نظر گرفته شود مسير زير براي آن طي مي شود: در سازمان ها فعاليت ها انجام مي شوند، داده توليد مي شود، ارزيابي مي شود، بازنگري مي شود و ارتقاء مي يابد.
اگر بخواهيم ارتباطي بين راهبري داده و مباشرت داده برقرار کنيم، داده اي که ما در اختيار داريم، در 3 قالب زيرساخت ها، ساختارها و ابزارها قابل بررسي است. در سازمان ها زيرساخت هايي داريم مثل ماشينهاي پردازشي و ساختارهايي داريم مثل مديران، مديران مياني، افراد اجرايي و... و ابزارهايي مثل نرم افزارها و... که اين ها بعد کاربست و عمليات داده هستند و داده در آن زيست مي کند. چرخه عمر داده، چرخه مشخصي است ولي بر خلاف ساير چرخه ها، واقعا چرخه است يعني واقعا تبديل مي شود . يعني داده مثل انرژي است يعني از بين نمي رود بلکه از شکلي به شکل ديگر تبديل مي شود.
همان گونه که بينش افراد، تفکر اشخاص، مديريت اشخاص و... قابل ديدن نيستند، داده هم اگر در سيستم قرار نگيرد قابل ديدن نيست. مباشر داده در واقع ارتباط دهنده دو پديده انتزاعي به يکديگر و توليد يک چيز عيني است.
مباشر داده دو سطح دارد: درون سازماني که بين نيروها ارتباط برقرار مي کند و برون سازماني که بين افراد درون و بيرون سازمان ارتباط برقرار مي کند. مباشرت داده علم ميان رشته اي است و متخصصاني از مديريت، از حوزه رايانه و از حوزه علم اطلاعات مي توانند کانديدهايي باشند که هيچکدام به تنهايي نمي توانند مباشر داده باشند.
جايگاه مباشرت در هرم دانش به اين شکل است که داده در کف هرم و بعد به ترتيب اطلاعات، دانش، نوآوري، تصميم و خرد قرار دارند. اگر اين هرم را اين گونه در نظر بگيريم مباشرت داده در کل اين هرم جاري است و نه اين که در ميان آن باشد. کسي که مباشر داده است بايد مهارت ها و ديدگاه هاي چندگانه (از راهبرد تا ابزار فني) داشته باشد. براي اينکه از داده تا دانش، خرد، تصميم و نوآوري جاري باشيد بايد مجهز به چندين شايستگي باشد که جمع اين شايستگي ها، صلاحيت را ايجاد مي کند. چند مورد از اين شايستگي ها عبارتند از: شايستگي مديريت داده، شايستگي مديريت سازماني و شايستگي اقتصادي (هوش مالي). مباشرين داده در سطوح مختلف سازماني از سياستگذاري تا ابزارها حرکت مي کنند، براي اين که براي درون و بيرون سازمان ايجاد ارزش کنند، بر خلاف بسياري ديگر از افراد، حتما بايد نگاه برون سازماني هم داشته باشند. الزامات مباشرت داده عبارتند از: آمادگي هاي سازماني، آمادگي هاي سامانه اي، آمادگي هاي مهارتي، آمادگي هاي محيطي، آمادگي هاي حقوقي و آمادگي هاي برنامه اي.
داده ها تا به حال مسير زيادي را طي کرده اند، از داده موثر که داده اي است مرتبط و پاک، و داده سودمند که داده اي است سودمند و يکپارچه. اما به نظر مي رسد مباشرت داده مي خواهد که داده، راهبر باشد. اگر بخواهيم داده راهبر باشد ما آن را مديريت مي کنيم و رفته رفته داده ما را مديريت مي کند و داده ارزش آفرين و راهبر مي شود. اگر مباشرت داده وجود داشته باشد مي توانيم سامانه هاي هوشمند، موثر و يکپارچگي هاي سامانه اي را در سطح اولويتهاي راهبردي سازمان داشته باشيم. مباشرت داده از شغل هايي است که در حال ظهور است و تا وقتي مباشر داده نباشد داده ها ارزش آفرين نخواهند شد.
جمع بندي دبير نشست (آقاي مصطفي اميني)
درباره داده ها مي توان در سطوح سازماني زير کار کرد: (1) سطح راهبردي: که حکمراني داده در اين سطح انجام مي شود، (2) سطح تاکتيکي: که مباشرت داده در اين لايه مطرح است و (3) سطح عملياتي: که عمليات داده در اين لايه صورت مي پذيرد. در حقيقت مباشر داده يک نقش ميان رشته اي و چند تخصصي است که ميان رهبران سازمان و مديران فني قرار مي گيرد و تقاضاها و ادبيات اين دو لايه را براي همديگر ترجمه مي کند. زيرا طبيعي است ادبيات و نيازهاي اين دو سطح کاملا با همديگر متفاوت هستند. مديران راهبردي معمولا حرفهاي کلي و نيازهاي کلان را اعلام مي کنند و مديران اجرايي معمولا با عمليات ها سروکار دارند و طبيعي است که محدوديتها و حتي ادبيات اين دو سطح از مدير متفاوت از هم هستند. نقش مباشر داده پل ارتباطي ميان اين دو نوع مدير است. مباشرت داده زماني قابل طرح است که داده ها را دارايي راهبردي سازمان بدانيم.
نشست در ساعت 18:20 با پرسش هاي حضار و گرفتن عکس يادگاري به اتمام رسيد.