مفهوم سواد در قرن گذشته، تغییرات بسیاری کرده است و این چهارمین تعریف سواد است که یونسکو به‌صورت رسمی اعلام می‌کند. به‌طور خلاصه و طبق این تعریف: باسوادی توانایی «تغییر» است و باسواد کسی است که بتواند با آموخته‌هایش، تغییری در زندگی خود ایجاد کند.
اولین تعریفی که از سواد در اوایل قرن بیستم ارائه شد، صرفاً به توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری معطوف بود. طبق این تعریف، فردی باسواد محسوب می‌شد که بتواند به زبان مادری خود بخواند و بنویسد.
در اواخر قرن بیستم، سازمان ملل تعریف دومی را از سواد ارائه کرد. در این تعریف جدید، علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری، توانایی استفاده از رایانه و یاد داشتن یک زبان خارجی هم اضافه شد. بدین ترتیب به افرادی که توان خواندن و نوشتن، استفاده از رایانه و صحبت و درک مطلب به یک زبان خارجی را داشتند، باسواد گفته شد.
قاعدتاً طبق این تعریف بسیاری از دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی کشور ما بی‌سواد محسوب می‌شوند چون دانش زبان خارجی بیشتر افراد کم است.
سازمان ملل در دهه دوم قرن ۲۱، باز هم در مفهوم سواد تغییر ایجاد کرد. در این تعریف کلاً ماهیت سواد تغییر یافت. مهارت‌هایی اعلام شد که داشتن این توانایی‌ها و مهارت‌ها مصداق باسواد بودن قرار گرفت. بدین ترتیب شخصی که در یک رشته دانشگاهی موفق به دریافت مدرک دکترا می‌شود، حدود ۵ درصد باسواد است. این مهارت‌ها عبارت‌اند از:
سواد عاطفی: توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده و دوستان
سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی
سواد مالی: توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روش‌های پس‌انداز و توازن دخل و خرج
سواد رسانه‌ای: اینکه فرد بداند کدام رسانه معتبر و کدام نامعتبر است.
سواد تربیتی: توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته
سواد رایانه‌ای: دانستن مهارت‌های راهبری رایانه
سواد سلامتی: دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و کنترل بیماری‌ها
سواد نژادی و قومی: شناخت نژادها و قومیت‌ها بر اساس احترام و تبعیض نگذاشتن.
سواد بوم‌شناختی: دانستن راه‌های حفاظت از محیط زیست
سواد تحلیلی: توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه‌های مختلف و ایجاد استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش‌فرض
سواد انرژی: توانایی مدیریت مصرف انرژی
سواد علمی: علاوه بر سواد دانشگاهی، توانایی بحث یا حل و فصل مسائل با راهکارهای علمی و عقلانی مناسب
ازآنجاکه باسواد بودن به یادگیری این مهارت‌ها وابسته شد، قاعدتاً سیستم آموزشی کشورها هم باید متناسب با این مهارت‌ها تغییر رویه می‌داد که متأسفانه فعلاً سیستم آموزشی کشور ما، هنوز هیچ تغییری درزمینه آموزش مهارت‌های ذکر شده نکرده است.
جدیدترین تعریف سواد از نظر یونسکو:
در این تعریف جدید، توانایی ایجاد تغییر، ملاک باسوادی قرارگرفته است. یعنی شخصی باسواد تلقی می‌شود که بتواند با استفاده از خوانده‌ها و آموخته‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند. درواقع این تعریف مکمل تعریف قبلی است زیرا صرفاً دانستن یک موضوع به معنای عمل به آن نیست. درصورتی‌که مهارت‌ها و دانشِ آموخته شده باعث ایجاد تغییر معنادار در زندگی شود، آنگاه می‌توان گفت این فرد انسانی باسواد است.
جالب است بدانید که یادگیری در متون روان‌شناسی، به‌صورت ایجاد تغییر پایدار در رفتار تعریف می‌شود. پس ایجاد تغییر در رفتار، مهم‌ترین مؤلفه باسواد بودن است.
نقش کتابخانه‌ها در سوادآموزی:
در سراسر جهان کتابخانه‌ها، به ویژه کتابخانه‌های عمومی، تا حد ممکن خود را وقف دسترسی آزاد و برابر به اطلاعات کرده‌اند، چه با منابع چاپی، منابع الکترونیک یا به شکل دیداری – شنیداری. آنها نقش کلیدی در ایجاد محیط باسواد و ارتقای سوادآموزی با ارائه مواد خواندنی مرتبط برای تمام گروه‌های سنی و تمام سطوح دارند.
امروزه نقش کتابخانه‌ها و کتابداران در سطح جهان تغییر کرده است. آنها دیگر نگه‌دارندگان منفعل کتاب‌ها نیستند، به جای آن تسهیلگر دسترسی به اطلاعات و فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر هستند.
کتابخانه‌های عمومی، با کمک به دسترسی رایگان به اطلاعات و فناوری اطلاعات به ویژه اینترنت، مهم‌ترین نقش را در گستره جهانی بازی می‌کنند، برای اینکه پلی برای پر کردن شکاف اطلاعاتی باشند. سایر کتابخانه‌ها تنها با قشر خاصی سروکار دارند، مثلاٌ مخاطبان کتابخانه‌های دانشگاهی، دانشجویان و اعضای هیئت علمی؛ مخاطبان کتابخانه‌های آموزشگاهی دانش‌آموزان و معلمان؛ و مخاطبان کتابخانه‌های تخصصی، پژوهشگران و متخصصان هستند، در حالی‌که مخاطبان کتابخانه‌های عمومی همه‌ی مردم اعم از کودک، بزرگسال، زن، مرد، سالم، معلول، مهاجر، مقیم، کم‌سواد و باسواد می‌تواند باشد. کتابخانه‌های عمومی راحت‌تر و بهتر در دسترس قرار دارند و معمولاٌ عضویت در آنها شرایط خاصی ندارد. کافی است که فردی ساکن شهر یا روستا باشد و شهروند محسوب شود تا به عضویت یک کتابخانه در آید.
کتابخانه‌ها در همکاری با سایر سازمان‌های محلی تعداد متنوعی از فعالیت‌ها را دارند، شامل خواندن آثار نویسندگان به وسیله نویسنده، کلاس‌های نوشتن خلاق، مقدمه‌ای بر فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و اینترنت، گروه‌های خواندن، نمایشگاه‌ها، برنامه‌های تابستانی خواندن، حمایت از مطالعه، گروه‌های بحث و کلاس‌های هنری مانند نمایشنامه، شعر و آواز. این فهرست بی‌انتهاست و فعالیت‌ها طی دهه‌ها، انعطاف کتابخانه‌ها را برای پاسخ به نیاز‌های جامعه محلی نشان می‌دهند.
در دستنامه کتابخانه‌های عمومی نیز هدف آن ایجاد فرهنگ، آموزش، اطلاعات، سرگرمی و ایجاد فرصت‌های تحقیقاتی است و آنها را پلی بین مردم و جامعه و منابع آن معرفی می‌کند.
بیانیه یونسکو درباره خدمات کتابخانه عمومی چنین می‌گوید:
خدمات کتابخانه عمومی بر اساس تساوی دسترسی برای همه، بدون در نظر گرفتن سن، نژاد، جنسیت، مذهب، ملیت، زبان یا موقعیت اجتماعی است. خدمات ویژه و مواد کتابخانه باید برای استفاده‌کنندگانی که نمی‌توانند به هر دلیلی از خدمات عادی کتابخانه استفاده کنند فراهم شود. برای مثال اقلیت‌های زبانی، افراد ناتوان یا افرادی در بیمارستان و زندان. حمایت و شرکت در فعالیت‌های مربوط به سوادآموزی به وسیله کتابخانه و برنامه‌هایی برای همه گروه‌های سنی و در صورت نیاز اقدام به اجرای چنین فعالیت‌هایی لازم است.
