شرح خبر
 
تاریخ
1396/11/3
عنوان گزارش نشست «نقد دیدگاه استفان هاوکینگ درباره خدا»
متن
نشست "نقد دیدگاه استیفن هاوکینگ درباره خدا" با پخش آیاتی از قران کریم و سرود ملی جمهوری اسلامی ایران و پخش کلیپ معرفی فعالیت های کتابخانه حسینیه ارشاد در ساعت 16 روز یکشنبه 24 دی 1396 در حسینیه ارشاد آغاز شد.


ایشان در ابتدا به بیان تسلیت درباره حادثه غرق کشتی ایرانی و فوت شماری از هموطنانمان پرداختند و سپس درباره استیفن هاوکینگ توضیحاتی ارایه کردند و گفتند وی فیزیکدانی انگلیسی است که به علت بیماری، قدرت تکلم و حرکت را مدتهاست از دست داده و با ویلچر حرکت می کند و به کمک دستگاه سینتی سایزر تکلم می نماید و نظراتی درباره خدا بیان کرده که دستمایه ملحدان و دین ستیزان شده است و از پاره ای تئوری های  فیزیک علیه دین باوری استفاده کرده است که نیاز به بررسی دارد. هاوکینگ متولد سال 1942 بوده، و اکنون 76 سال دارد. در دوران تحصیل شاگرد اول بوده سپس دچار بیماری اسکلروز ماهیچه ای شده و دچار فلج کامل بدن می گردد. اکنون فقط قادر به حرکت دو انگشت دست چپ خود است و با استفاده از سینتی سایزر صحبت میکند و با ویلچر مخصوص تردد می نماید. سی سال عهده دار کرسی نیوتن بوده و دارای تخصص در فیزیک کوانتوم و کیهان شناسی است. وی کاشف "سیاه چاله"  هاست و کتابهای معروفی مانند "طرح بزرگ"  و "تاریخچه زمان"  را نگاشته است که هر دو به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده اند. جمله معروف مرگ فلسفه (فلسفه مرده است) از وی در کتاب "طرح بزرگ" نقل شده و وی مدعی است که خدا مفهومی غیر ضروری  است و تئوری معروف علم فیزیک یعنی "مهبانگ"  (انفجار بزرگ) وجود خدا را از ضرورت انداخته است و تئوری مهبانگ (بیگ بنگ) برای تبیین جهان کافیست. البته در غرب پاسخ هایی به نظرات او داده شده است مانند کتابهای جان لینوکس و پاسخ برخی فلاسفه و دانشمندان نامدار در رشته های فیزیک، شیمی، زیست شناسی، ژنتیک و فلاسفه تحلیلی و الهیدانها. در ایران دو کتاب فارسی در پاسخ به او وجود دارد که خیلی سطحی و ضعیف اند و آیت الله سبحانی هم یک پاسخ به نظرات وی داده است که رویکردی به شدت سنتی دارد. البته در مجموع در ایران فعالیت کمی در پاسخ دهی به او انجام شده است. در غرب افرادی مانند کشیش دانشمند رووان ویلیامز– اسقف اعظم کانتربری–رییس کلیسای انگلیکان ویلیام لین کریگ–راجر پنروز–جان پاول کینگهورن و آلیستر مک گراث ...اساتید بزرگی بوده اند که به وی پاسخ داده اند. نظرات وی در غرب جدی گرفته شده و تاثیراتی بر ذهن و افکار جوانها گذاشته است. مردم پسند و ساده بودن مطالب هاوکینگ و تبدیل شدن وی به یک سوپر استار تبلیغاتی در کنار "بی خدایان جدید" موجب شده تا بهره برداری تبلیغاتی وسیعی از افکار وی صورت گیرد.
در ادامه پروفسور همتی به بررسی دلایل هاوکینگ پرداختند و ذکر کردند قبل از هر چیز تلقی وی از خدا نادرست است. ایشان به بررسی مدلهای مفهومی پرداختند و به مقایسه تفکرات مسلمانان و بحث واجب الوجود بودن خدا– مفهوم "ساعت ساز لاهوتی" در غرب و مفاهیم خداشناسی در قرن 18 پرداختند. این تصور غربی که در ابتدای خلقت به خداوند نیاز بوده اما در ادامهء بقا نیازی به خداوند نیست در تلقی هاوکینگ از خدا نیز حضور داردکه یک تلقی دئیستی ناصواب است و رد شده است. در نوشته های هاوکینگ خدا مفهومی است برای پوشاندن جهل و نقص بشر (خدای رخنه ها). از نظر وی بشر به خاطر جهل خود درباره مسایل طبیعی این موارد را به خدا نسبت می دهد و خدا سرپوشی برای مجهولات بشر است (خدای رخنه پوش) . بدین منوال هرچه علم روشنگری کند خدا مرحله به مرحله عقب نشینی می کند. این تلقی هاوکینگ درباره خدا البته غلط است و مفهومی است به معنای "خدای رخنه پوش" و موجودی محدود در عرض موجودات محدود. خدای مورد نظر هاوکینگ دست بسته و ناتوان است و سرشار از عجز و نقص که هیچ فیلسوف ژرف اندیش و آزموده ای چنین تلقی سطحی و ناقص از خدا را نپذیرفته و نمی پذیرد.
سپس ایشان به تفاوت مدل های تلقی خدا و ذکر مثال هایی از فلاسفه مانند کانت پرداختند و گفتند باید طرز تلقی هاوکینگ از خدا بدقت تحلیل و بررسی شود و اینکه وی چه چیز را جایگزین خدا می کند. نظر هاوکینگ بر اساس "فرضیه انفجار بزرگ" (بیگ بنگ) است . از نظر وی جهان از هیچ آفریده شده و این جدا از مفهوم "خلق از عدم"  است که در گذشته در فلسفه سنتی مطرح شده است. خلق از عدم به معنای خلقت بدون سابقه هستی است و در تفکر مسیحی و یهودی هم این دیدگاه وجود دارد اما مفهوم "خلقت خود به خودی"  مورد نظر هاوکینگ در زیست شناسی رد شده است. در روزگار ما زیست شناسان آزمایشات تجربی متعددی انجام داده اند که ثابت می کند "خلقت خود به خودی" محال است– مانند آزمایشات پاستور. همچنین هاوکینگ از تئوری داروین هم در تفکرات خود کمک گرفته است که خود تئوری تکامل زیستی داروین هنوز اثبات قطعی و نهایی نیافته و نئوداروینست هایی مثل مایکل روس، مایکل بهی و استیفن جی. گلد اشکال های مهم و اساسی بر آن وارد کرده اند. پنروز که سابقا همکار هاوکینگ بوده هم ایراداتی به نظرات مهبانگ (بیگ بنگ) وارد کرده است و این تئوری هنوز اثبات قطعی نیافته و اشکال های مهمی در فیزیک جدید و اختر فیزیک در مورد آن مطرح شده است. برای مثال این سوال که خود بیگ بنگ در اثر چه به وجود آمده هنوز بی پاسخ  مانده است. اساسا این مفهوم که "چرا بجای آنکه هیچ چیز وجود نداشته باشد چیزهایی موجود است"  در تفکر هاوکینگ بی پاسخ مانده و او موفق به پاسخگویی به این سوال نشده است. این پرسش را برخی فیلسوفان معاصر و مدرن مانند مارتین هیدگر نیز در آثارشان مطرح کرده اند ولی کمتر فیلسوفی موفق به ارائه پاسخی درخور و متقاعد کننده به آن شده است. اساساً مبانی فکری هاوکینگ بخصوص نفی علیت و نیز نفی وجود خدا به او اجازه نمی دهد تا پاسخی منطقی و قانع کننده به این پرسش بدهد و ناکام ماند.


برعکس انصاف باید داد که در این موارد "فلسفه اسلامی" با همه کاستی ها و انتقادهایی که به آن وارد است بسیار پیشرفته است و پاسخ محکمی درباره "علیت" دارد. در دانش فیزیک فقط تقدم و تاخر رویدادها بررسی می شود و درباره "علت تامه" جوابی داده نمی شود. معلول اصل هستی را از علت می گیرد و همیشه باید ابتدا چیزی تحقق پیدا کند و سپس خصوصیات آن آشکار شود و هاوکینگ تلقی غلطی از علیت دارد. خلقت خودبخودی اساساً اتفاق نمی افتد و نقض و نفی علیت است. هاوکینگ به متدلوژی علوم هم بی توجه بوده است. اگر بیگ بنگ اتفاق افتاده باشد می شود "رویدادی یگانه" . در صورتی که قوانین تجربی نیاز به تکرار و آزمایش مکرر دارد. برای رسیدن به یک قانون تجربی همیشه به "جامعه آماری" و آزمایش و تکرار آن  نیاز داریم. انفجار بزرگ قابل تکرار نیست و قادر به برگشت به لحظه نخست آفرینش نیستیم و نمی توانیم مهبانگ را دوباره بیافرینیم. پس این رویداد یونیک و یگانه است. یکبار اتفاق افتاده و تکرارپذیر نیست و به همین دلیل تجربی نیست یعنی قابل تکرار و مشاهده و تجربه مکرر نیست و از آن نمی توان قانون علمی استخراج کرد.
سپس ایشان به این مطلب پرداختند که هاوکینگ مفهوم فلسفه را هم بدرستی متوجه نشده و از نوآوری های فلسفی کاملاً بی خبر است. وی دچار غرور کاذب شده و در پی "تئوری همه چیز"  است که در ابتدا اینشتین به دنبال آن بود. یعنی یک تئوری که بتواند به همه پرسشها پاسخ دهد در حالی که علوم تجربی "چگونگی"  رویدادها را بیان می کنند نه "چرایی"  آنها را و چون بسیاری مسائل مانند خلقت کل جهان اساساً تکرارپذیر نیست "چرایی" ایجاد جهان با مفروضات هاوکینگ (خلقت خود به خودی) قابل پاسخ نیست.
سپس ایشان به بررسی هدف  معرفت علمی پرداختند و بیان کردند که علم تجربی اساساً و ماهیتاً یعنی به لحاظ روش و ساختار نمی تواند در مورد امور مجرد و ماوراء الطبیعی مثل خدا مطلبی بیان کند و فقط قادر است درباره "عالم محسوسات" اظهار نظر نماید. خداوند مفهومی مادی نیست و نفی و اثبات خدا در قلمرو این علوم واقع نمی شود و در چارچوب محسوسات نیست. خدا نا محدود است و در عرض موجودات محدود مادی نیست و در عالم ماده نمی گنجد. و تنها راه اثبات خدا هم پدیده های تجربی نیست. راههای انفسی و درونی و باطنی هم هست که ادیان و عارفان به آن توصیه کرده اند. دانش فیزیک محدود است. فیزیکدان هم اساساً هستی شناس نیست و "هستی شناسی"  کار فیلسوف است. طبیعت شناسی و کیهان شناسی امری متفاوت است و البته باید بدانیم که تمام حقیقت هم نزد ما حاضر نیست. نظرات زیادی در مورد تصورات هاوکینگ مطرح شده و نظرات داروین که مورد استناد هاوکینگ بوده هم منتقدانی دارد بطور مثال ساختار چشم– نر و ماده بودن حیوانات–پیدایش زبان با تئوری داروین قابل توضیح نیست. هاوکینگ با اینکه منتقد فلسفه است خود استدلال های فلسفی کرده اما درک درستی از فلسفه نداشته است و نتوانسته به این پرسش که چرا به جای آنکه چیزی وجود نداشته باشد چیزی موجود است پاسخ دهد. طبق پاره ای از دیدگاه های فیلسوفان علم مثل پوپر اساساً تئوری های علمی همگی "موقتی"  هستند و مرتبا نقد یا رد می شوند. در علوم تجربی همواره حدس هایی زده می شود که اگر تایید شود هم موقتی است تا تئوری جدید بعد از آن مطرح شود یا موقتاً تایید می شده و یا با نقد برمی افتد و رد می شود هر دو موقتی و استعجالی است. علوم تجربی بر اساس تجربه و آزمایش و خطاست. علم فقط قدرت پیش بینی مشروط می دهد اما ماهیت واقعیت را بیان نمی کند. ما در علم معرفت حدس داریم نه یقین و امروز نگاه ابزار انگارانه در میان فیلسوفان علم حاکم است و جایی برای رئالیسم و واقع گرایی در علم وجود ندارد پس با اینهمه کوته آستینی نمی توان چنین درازدستی کرد. هاوکینگ با دانش مهم فلسفه علم اندک آشنایی نداشته است و به مقتضیات و محدودیت های روش علمی، معرفت علمی و ساختار آن توجه نکرده است. بلندپروازی او در دست اندازی به مباحث فلسفی و آسان گیری او در مورد مسایل دشوار و غامض فلسفی و الهیاتی که هیچگونه تخصصی در آن رشته ها نداشته نابخشودنی است. هاوکینگ از دانش جدید ادیان و تحولاتی که در عرصه دین شناسی و الهیات مدرن و پست مدرن رخ داده است بکلی بیخبر است و سخنان برخی خداناباوران قرن نوزدهم را در مورد دین و خدا و آخرت تکرار می کند، سخنانی که دیری است در بازار خرد آن را به پشیزی برنمی گیرند.
در پایان در فضایی صمیمانه حضار به پرسش و پاسخ با استاد پرداختند.
این نشست در ساعت 18 به پایان رسید.
رای شنیدن فایل صوتی این نشست اینجا را کلیک کنید.
منبع