دبیر علمی همایش «ادبیات؛ کودک دیروز، کودک امروز» گفت: پیشنهاد دهندگان همایش و ارائه دهندگان مقاله در این نشست نشان از آن دارد که همگرایی در حوزه ادبیات کودک ایجاد نشده است و با داشته های کم خود هم نمی توانیم از استانداردهای بین المللی نیز استفاده کنیم. بنابراین همگرایی بین افراد مختلف در حوزه ادبیات کودک ضروری است.

به گزارش خبرنگار لیزنا، اولین روز همایش «ادبيات؛ كودكِ ديروز، كودكِ امروز» در آخرین روز مهر ماه سال 1393 با حضور اندیشمندان، منتقدان و صاحبنظران حوزه ادبیات کودک و نوجوان، ساعت 8:30 صبح توسط شوراي كتاب كودك با همكاري برخي ديگر از نهادها و مراكز مرتبط با ادبيات كودك در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد با نوای سرود ملی آغاز شد.

در افتتاحیه همایش با توجه به این که متن سخنرانی توران میرهادی نتوانسته بود در جلسه امروز حضور داشته باشد، توسط نوش آفرین انصاری قرائت شد.

نوش آفرین انصاری با معرفی فعالیت های شورای کتاب کودک گفت: شورا یک نهاد 52 ساله است که با مدیریت و همکاری داوطلبانه و مشارکتی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان اداره می شود.

وی از همکاری مدیریت کتابخانه حسینیه ارشاد و از آقای حسین شیخ رضایی به عنوان دبیر علمی همایش که در اجرای هر چه بهتر برنامه های نشست و کارگاه ها تلاش نموده و همیشه حامی رشد فعالیت سازمان مردم نهاد بود، تشکر کرد.

انصاری همچنین از حضور مهمانان ویژه این مراسم، نظیر پروفسور هانس-هاینو ایورس، استاد دانشگاه گوته در آلمان به خاطر برگزاری کارگاه در زمینه ادبیات فانتزی تشکر و قدردانی نمود.

همگرایی بین افراد مختلف در حوزه ادبیات کودک ضروری است

سپس حسین شیخ رضایی، دبیر علمی همایش، در خصوص حوزه ادبیات کودک گفت: پیشنهاد دهندگان همایش و ارائه دهندگان مقاله در این نشست نشان از آن دارد که همگرایی در حوزه ادبیات کودک ایجاد نشده است و با داشته های کم خود هم نمی توانیم از استانداردهای بین المللی نیز استفاده کنیم. بنابراین همگرایی بین افراد مختلف در حوزه ادبیات کودک ضروری است.

وی ادامه داد: برنامه ریزی های این همایش در اسفند ماه 1392 آغاز شد. کارها به صورت گروهی تقسیم بندی و اجرایی گردید، امیدواریم این دو سالانه ها تداوم داشته باشد چون می دانیم که همیشه اثر گذاری ها در تداوم کار هست.

برای برنامه دو روزه همایش، 50 مقاله در نظر گرفته شده است

شیخ رضایی درباره مقالات ارائه شده در این همایش گفت: برای برنامه دو روزه همایش، 50 مقاله در نظر گرفته شده است که 10 مقاله از سخنرانان مهمان هستند و 40 مقالۀ ارائه شده توسط پژوهشگران پذیرفته شده اند. همچنین در کارگاه ها به جنبه های نظری و عملی بویژه برای مروجان و محققان توجه شده است.

در ادامه شیخ رضایی از حضور مهمانانی از سطح آکادمیک برای برگزاری و ارائه کارگاه، به منظور تسهیل تبادل دانش و تجربه بصورت بین المللی تشکر کرد. وی در ادامه از نخستین سخنران نشست اول دکتر نجومیان، دانشیار ادبیات انگلیسی و نظریه ادبی دانشگاه شهید بهشتی، دعوت کرد تا برای ارائه سخنرانی با موضوع «کودکی؛ بر ساختۀ گفتمان و روایت» بر روی سن حاضر شود.

امیر علی نجومیان با بیان این مطلب که بحث اصلی امروز ما تعریف کودکی است گفت: با استفاده از مجموعه ساختارهای دلالتی، مفاهیمی همچون کودکی و بزرگسالی ساخته می شود و به آن معنا می بخشد. مفهوم کودکی برساخته از گفتمان ها و روایت هاست. کودکی را گفتمان های اجتماعی تعریف می کنند و در نظامی نشانه ای اختراع، ابداع، ساخته و روایت می شود. کودکی امری زیست شناسی و طبیعی نیست بلکه مفهومی گفتمانی است که مرتب در حال تغییر است.

ادبیات، یکی از مهمترین ابزار های روایی و گفتمانی برای شکل گیری مفهوم کودکی است

وی در ادامه با اشاره به اینکه ادبیات، یکی از مهمترین ابزار های روایی و گفتمانی برای شکل گیری مفهوم کودکی است، گفت: مسأله کودکی از بعد تاریخی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به نظر اندیشمندان می بینیم، در سده 18 به واسطه خرد و هویت اجتماعی کودک به سمت شخصی ناقص که نیاز به پیشرفت دارد؛ سوق داده می شود. در این دوره وظیفه اجتماعی کودک شکل می گیرد. سده 19 کودک را با بصیرت می شمارد و در سده 20 کودک مفهومی جنسی می شود و از نظر جنسیتی مورد توجه قرار می گیرد و حقوق کودک در این دهه تعریف می شود. مفهوم کودک در این دوران خیلی متفاوت است. در دوره روشنگری مفهوم کودک شکل اصلی خود را به مفهوم واقعی پیدا می کند. کودک امروز نه تنها مصرف کننده است بلکه تولید کننده هم هست.

وی افزود: از جهت ساختار روایی و نشانه ای، کودکی در تقابل دوگانه قرار دارد؛ تقابلی ساختگی بین معصومیت و تجربه که همواره خود واساز است. از جنبه گفتمانی، بزرگسالی خودی دیگر از کودکی می شود. در تقابل بین روایت و گفتمان دوران کودکی را به شکلی آرمانی تصور می سازد. تمایز و تقابل بین کودکی و بزرگسالی به نظم نمادین و ایدیولوژیک این امکان را فراهم می کند که فرایند دیگر سازی تحکیم بخشد.

نقش آلیس در «آلیس در سرزمین عجایب» نقشی پارادوکسی دارد و در هر زمان به اقتضای فضا تغییر پیدا می کند

دکتر نجومیان در پایان منبع مورد استفاده برای مقاله خود را «آلیس در سرزمین عجایب» معرفی کرد و گفت: کتاب آلیس در سرزمین عجایب کتابی در نقد ادبی «خود واساز» شمرده می شود. در این کتاب دنیای کودکی به دو گونه تعریف می شود یکی کودکی و دنیای غیر منطقی و در بعد دیگر بزرگسالی و مواجهه کودک با مسأله بزرگ شدن. نقش آلیس در این کتاب نقشی پارادوکسی دارد و در هر زمان به اقتضای فضا تغییر پیدا می کند.

ارائه پیشنهاد به شورای کتاب کودک برای توجه بیشتر به حضور کودک در ادبیات بویژه رمان

سپس مجری از زری نعیمی دعوت کرد تا سخنرانی خود را با عنوان «تصویری دیگر از مخاطب» ارائه کند.

نعیمی در مقاله خود به کودک از چند زاویه نگاه کرد و با دو دید مختلف و دو دنیای متفاوت مخاطب خود را مورد بررسی قرار داد. وی از طرفی با مقایسه مطالب و رمان های مختلف نوشته شده توسط نویسندگان ایرانی و خارجی به نادیده گرفته شدن کودک و بی توجهی به نوشته های نویسندگانی چون صمد بهرنگی اشاره داشت و از شورا به عنوان نهادی که در این زمینه فعالیت دارد خواست تا توجه بیشتری به چنین آثاری در ادبیات کودک داشته باشند.

در تخیل و زندگی واقعی کودکان، کودک امروز در عرصه جنگ، نشان داده نمی شود

نعیمی با اشاره به کودکان قربانی اظهار داشت: با بررسی رمان ها مشخص می شود در تخیل و زندگی واقعی کودکان، کودک امروز در عرصه جنگ نشان داده نمی شود و یا نادیده گرفته شده است. بهتر است به جای توجه خاص به ادبیات کودکان به شکلی رویایی و دنیایی خیالی، چندین تصویر و صدا از کودکان را بشناسیم و بشناسانیم. کودکان می توانند در دنیا کارهای بزرگی انجام دهند؛ اگر اجازه داده شود تا از رویا و خیالات شیرین که بزرگترها با حمایت ها و توجه بیش از اندازه، خارج شوند و با ترویج دانایی برای کودکان قدرت و مصونیت برایشان ایجاد کنیم.

در ادامه شکوه حاجی نصرالله، منتقد و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان در ارائه مقاله خود با عنوان «مخاطب آثار تألیفی کیست، کودک واقعی یا کودک ساختگی؟» گفت: با توجه به صحبت های دکتر نجومیان در دنیا با توجه به گروه سنی هر کودک و مفاهیم مختلف برای کودکان در سده های مختلف که در گذر تاریخ ادبیات کودک تغییر و تحت تاثیر بوده است، این ادبیات، با عاملیت کودک تعریف شده است.

ادبیات کودک و نوجوان ایران تا زمانی که سیستم آموزش و پرورش بر بستر رفتارگرایی و به دور از رویکرد انسان گرا باشد کودک واقعی را احاطه و به کودک ساختگی تبدیل می کند

وی با اشاره دیدگاه نویسندگان ایرانی در این خصوص گفت: رویکرد غالب نویسندگان آثار نسبت به ادبیات کودک و نوجوان در ایران در درجه اول توجه به چگونگی ارتباط با مخاطب است. ادبیات کودک و نوجوان ایران تا زمانی که سیستم آموزش و پرورش بر بستر رفتارگرایی و به دور از رویکرد انسان گرا باشد کودک واقعی را احاطه و به کودک ساختگی تبدیل می کند، که نمی تواند رشد یابد.

سپس حمیدرضا شاه آبادی، نویسنده و پژوهشگر، کارشناس ارشد تاریخ در انتهای نشست اول مقاله ای با عنوان «مفهوم کودک به عنوان مخاطب در کتاب احمد نوشتۀ عبدالرحیم طالبوف تبریزی» را ارائه کرد.

وجود مفهوم کودک از دوران مشروطیت نشان از اهمیت آن در کشورمان دارد

وی گفت: وجود مفهوم کودک از دوران مشروطیت نشان از اهمیت آن در کشورمان دارد. از آثار ارزشمند آن دوره کتاب «احمد» یا سفینه طالبی نوشته عبدالرحیم طالبوف را می توان نام برد. در این کتاب نمونه ای از تغییر نگرش به کودکان در جامعه ایرانی دوران منتهی به نهضت مشروطیت مورد توجه نویسنده بوده و مفاهیم علمی و دایره المعارفی را در قالب گفتگوی پدر و فرزند بیان می کند و در بین این گفتگوها به شکلی غیر مستقیم تلقی خود از کودک عصر خود را به خواننده می شناساند. اگر بر آن باور باشیم که مفهوم دوران کودکی نخستین بار در دوران مشروطیت در ایران پدیدار شد، بدون شک با بررسی کتاب احمد برای شناخت چگونگی پدید آمدن این مفهوم بسیار ضروری خواهد بود.

وی در ادامه افزود: این نویسنده بعد از کتاب «احمد»، در کتاب دیگری با نام مصائب الحیات، تفکری جدید از احمد جوان را به مخاطب خود می شناساند و مسائل سیاسی جهان را از زبان احمد بیان می کند.

افتتاح نمایشگاه عکس کودک ایرانی در گذر تاریخ (دوره های قاجار و پهلوی)

در ادامه نشست جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد و با اتمام نشست اول، نمایشگاه عکس کودک ایرانی در گذر تاریخ (دوره های قاجار و پهلوی) که به همت شورای کتاب کودک و با همکاری شرکت توسعه عصر دانش و با استفاده از گنجینه غنی موسسه مطالعات تاریخی معاصر ایران که بخشی از زندگی اجتماعی را با این کار در معرض دید قرار داده بود؛ توسط نوش آفرین انصاری، رئیس هیأت مدیره شورای کتاب کودک افتتاح شد.

نوش آفرین انصاری قبل از افتتاح نمایشگاه عکس، تصاویر کودکان دوره های قاجار و پهلوی را نماد کودک دیروز بیان کرد و افزود: در نمایشگاه سیر تحول کودک دیروز و تلقی از کودک در چندین سال پیش را می توان با مشاهده اسناد تصویری دریافت.

رضوی یکی از افرادی که در امر تهیه و ایجاد این نمایشگاه مشارکت داشت، گفت: با همکاری شورای کتاب کودک و موسسه مطالعات تاریخی حدود 120 قطعه عکس در زمینه های موضوعی بهداشت، پوشاک، کودکان کار و چهره افراد مختلف آن دوره از تاریخ انتخاب و به تصویر کشیده شده است.

سپس فراستی، مسئول بخش آرشیو موسسه مطالعات تاریخی گفت: با توجه به صحبت خانم انصاری از بانک اطلاعات موسسه مطالعات که همگی بعد از انقلاب از منزل رجال تهیه شده بوده جمع آوری و در بخش آرشیوی عکسها طبقه بندی و از میان آنها تعدادی با نظر کارشناسی و متخصصین حوزه کودک شناسایی شدند تا در این نمایشگاه در معرض دید حاضرین در نشست قرار بگیرد.

در ادامه همایش، نشست دوم با سخنرانی حسین شیخ الاسلامی، منتقد و پژوهشگر با عنوان «مسألۀ کودک هوشمند: نگاهی پدیدارشناختی به مناسبات کودکان با اپلیکیشن‌های مبتنی بر کتاب» آغاز گردید.

وی گفت: مناسبات میان کودک، کتاب و والدین در طول سال ها کمابیش مناسبات بدون تغییر و شناخته شده ای محسوب می شده است و متن کتاب در اکثر موارد به عنوان متنی غیر قابل تغییر یا دست بالا با تغییرات بسیار محدود بوده است. این بستر شکلی از ارتباط بین متن، مخاطب اصلی و یک بزرگتر به عنوان راهنما بوده که به کودک اجازه می داده ضمن دریافت محتوای ادبی- مفهومی متن کتاب، باقی آن را خود بسازد.

شیخ الاسلامی با بیان سه پرسش و رابطه بین آنها در مورد کودک هوشمند که «آیا شکل جدید کتابهای زنده، مناسبات خواندن را تغییر می دهند؟»، «به فرض وجود این تغییر، پیامدهای نظری آن چه خواهد بود؟» و «آیا این پیامدهای نظری، مبنای فهم ما از کنش خواندن را تغییر خواهد داد؟» گفت: در حقیقت این سه رکن در اپلیکیشن های مبتنی بر کتاب ابزارهای هوشمند دستخوش تحول جدی شده است. از یک سو متن، دیگر آن مجموعه اصم متشکل از تصاویر ثابت و کلمات نیست بلکه مجموعه ای است متشکل از صدا تصویر، حرکت و کلماتی که دینامیک درونی دارد. و می توانند به شکل هوشمند به رفتارهای کودک واکنش نشان دهند. کودک نیز در این رابطه به لحاظ جایگاه، تغییر جدی داشته است.

در متون هوشمند قابلیت تصویر و صدا داریم و بی پایانی معنایی وجود دارد

وی افزود: خواندن در واقع به این شکل تعریف می شود: هر کتاب دارای کد است که با خواندن کدگشایی می شود. ای بوک و کتاب سنتی با هم تفاوت دارند. در متون هوشمند قابلیت تصویر و صدا داریم و بی پایانی معنایی وجود دارد. در واقع تاویل نیست و خلق است آنچه از متون کلاسیکی به دست می آوریم و به جای معانی ضمنی از تولید معنای کلی داریم و شخصا معانی نو خلق می کنیم.

در ادامه دکتر مهدی حجوانی، مدیر مسئول فصلنامه پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر مقاله ای با عنوان «شناخت مخاطب در بازار طبیعی» ارائه نمود.

وی گفت: هدف این مقاله بررسی مخاطب ادبیات کودک از نگاه بازار کتاب کودک است. بیش از همه باید در این میان نگران نرخ پایین مطالعه باشیم که گاهی نگاه دولتی به آثار به جای فکر نویسندگان مختلف، بازار طبیعی رقابت سالم را طی نمی کند.

بازار طبیعی در ایران قدری تصنعی است

حجوانی بازار طبیعی در ایران را قدری تصنعی برشمرد و گفت: توجه به کتاب های خاص، تیرازهای کاذب، رقابت های بی دلیل دولت با مراکز غیر دولتی، انبو ه سازی، نا آگاهی برخی بزرگترها از کتاب خوب کودک، مطالعه بازار کتاب کودک را نسبی و غیر قابل دسترس ساخته است.

نظریه های صاحبنظران در حوزه مخاطب محوری بودن ادبیات، نتایج درخشانی را در بر داشته است

سپس علی اصغر ارجی، پژوهشگر ادبیات کودک در ارائه مقاله خود با عنوان «نظریه‌های خواننده‌محور و بازتاب آن در ادبیات کودکان» گفت: دنیای مخاطب محوری در بین انسانهای ابتدایی بوده و گروهی دیگر نیز که پایه را بر مخاطب محوری قرار داده اند؛ فلاسفه بوده اند. نظریه های صاحبنظران در حوزه مخاطب محوری بودن ادبیات، نتایج درخشانی را در بر داشته است یکی از این که قواعد گسترده زیبا شناسی، اصل اساسی اثر ادبی محسوب می شود و طرح ها و پیکر بندی ها مبنای کار قلمداد می شود. دوم اینکه آزادی انسان نقش مرکزی و اصلی را در نظریه های خود ایفا می کند.

کودکان قادر به درک ارتباطات پیچیدۀ ادبی و دلالت ها و کشف تازه از متن هستند.

وی افزود: نکته دیگر نسبیت گرایی و عدم قطعیت و تمرکز زدایی از جهانی است که در آن زندگی می کنیم. امروزه نه تنها پذیرفتنی است که کودکان درک شگفتی از هستی ارائه دهند بلکه عقیده بر این است که کودکان قادر به درک ارتباطات پیچیدۀ ادبی و دلالت ها و کشف تازه از متن هستند.

در ادامه رویا یداللهی شاه راه، دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد مقاله ای با عنوان «کنکاشی در رویکردهای مختلف به مخاطبِ ادبیاتِ کودک » ارائه نمود.

هیچ رویکرد واحدی توان ایجاد تصویری کامل از کودک را ندارد

وی گفت: نظریه پردازانی همچون دیوید راد سه رویکرد را مبنای دیدگاه های خود بیان می کنند رویکرد اول ساخت گرا، رویکرد دوم، ذات گرا و رویکرد سوم دورگه. نتیجه حاصل از این رویکردها، فهم توانایی ها و محدودیت های ما در شناخت و ادراک کودک در سایه تلفیق و کنار هم نهادن نگرش های مختلف به کودک و پذیرش تناقص های حتمی میان برخی از آنهاست. هیچ رویکرد واحدی توان ایجاد تصویری کامل از کودک را ندارد.

سپس جواد رسولی، دکترای زبان و ادبیات فارسی، فارغ التحصیل رشته فولکلور از آکادمی علوم تاجیکستان، مدرس در دانشگاه و آموزش و پرورش، در ارائه مقاله «مخاطب در ادبیات شفاهی (فولکلور) کودکان» بیان داشت: سازندگان، خوانش گران، بزرگسالان ادبیات شفاهی کودکان، متن و شیوه بیان را آگاهانه و با در نظر گرفتن مخاطب انتخاب و تنظیم می کرده و می کنند؛ چرا که تأثیر گرفتن مخاطبان از متن و مشاهده لحظه به لحظه این اثر گذاری، در حرکات وی مهمترین عامل در انتخاب متن و تعیین شیوه اجرا در ادبیات شفاهی بوده و هست.

در نشریات عمومی به ندرت جریان مستمر و تاثیر گذار نقد کتاب کودک برای مخاطب عمومی مشاهده می شود

سید علی کاشفی خوانساری، نویسنده، منتقد و پژوهشگر ادبیات کودک در ارائه مقاله خود با عنوان «نقد برای مخاطب عمومی» گفت: با انتشار اولین مجلات کتاب کودک در دهه 40 شاهد شکل گیری نقد های تخصصی ادبیات کودک هستیم. امروز چهار نشریه تخصصی در این حوزه در ایران منتشر می شود. اما در نشریات عمومی همچون روزنامه و مجلات کودک و نوجوان به ندرت جریان مستمر و تاثیر گذار نقد کتاب کودک برای مخاطب عمومی مشاهده می شود.

یکی از ویژگی های ادبیات کودک و نوجوان گستره مشخص و تعریف شده سنی مخاطبان آن است

مریم فرهانی، دانشجوی دکترای ادبیات تطبیقی و مدرن فرانسه از دانشگاه اوت آلزاس فرانسه، در ارائه مقاله خود با عنوان «مخاطبانِ اقلیت ادبیات کودک و نوجوان در ایران: محدودیت‌ها و فرصت‌ها (تحلیل جامعه‌شناختی بر ادبیات کودک و نوجوان ارمنی در ایران)» گفت: یکی از ویژگی های ادبیات کودک و نوجوان و از تمایزات آن از ادبیات بزرگسالان، گستره مشخص و تعریف شده سنی مخاطبان آن است. به عبارتی کسانی که در این حوزه فعالیت دارند با گروه خاص سنی مواجه هستند در میان این مخاطبان، اقلیت های قومی، نژادی و مذهبی و فرهنگی نیز وجود دارد.

وی با بیان این سوال که «کودک و نوجوان ارمنی در ایران از چه طریقی با آثار ادبی ارمنی در ارتباط است و آیا این آثار با درخواست ها متناسب است؟» اظهار داشت: اگر چه پژوهش های اولیه و داده های آماری نتایج مثبت و قابل توجهی را نشان نمی دهد اما دستاورد این پژوهش تحلیل و بررسی چگونگی تبدیل این محدودیت به فرصت های طلایی برای رشد و گسترش ادبیات کودک و نوجوان خواهد بود.

دو کارگاه آموزشی موازی با برگزاری نشست چهارم و بصورت همزمان از ساعت 16:30 به مدت سه ساعت در سالن همایش کتابخانه حسینیه ارشاد برای افراد شرکت کننده در این کارگاه ها برگزار گردید. کارگاه شماره یک با موضوع نوشتن برای صفحه های نمایشگر (تبدیل داستان به اپلیکیشن) توسط حسین شیخ الاسلامی و کارگاه شماره دو با موضوع روش های خلاق در ترویج خواندن توسط مسعود ناصری ارائه شد.

گفتنی است، همایش دوسالانه «ادبیات کودک و مطالعات کودکی (ادبیات؛ کودک دیروز، کودک امروز)»، امروز (پنج شنبه 1 آبان 93) با حضور جمعی از نویسندگان و تصویرگران ادبیات کودک و نوجوان، در محل حسینیه ارشاد ادامه خواهد داشت.














منبع خبر: خبرگزاری لیزنا